تنگسیر در معنا
شهرستان تنگستان شامل بخش ساحلی که مرکزآن دلواراست ،تنگستان میانی یا شمالی که مرکز آن اهرم است و تنگستان کوهستانی است.در لهجه محلی تنگسون و منسوب به تنگستان را تنگسیر می گویند .
کلمه ››تنگ››به معنی جای کم عرض فاصله اندکمیان دو کوه راه کوهستانی ،در نام هایی مثل تنگ ارم (تنگ رم )، تنگ بید خون ، تنگ پست چمه تنگ تمبتا (tombeta) تنگ چله و تنگ حنا که کههمه در استان بوشهر واقعند همچنین بیش از سی نقطه در مناطق و شهر های مختلف ایران با کلمه تنگ ترکیب شده اند دیده می شود . واژه ستان نیز پسوند مکان است و بر روی هم تنگستان به معنی جای کم عرض ، فاصله میان دو کوه وسرزمین دارای تنگه های کوهستانی است .این منطقه را بدان جهت تنگستان گویند که اولا‍ً داری کوه های صعب العبور در قسمت های شمالی است ثانیاً این نقطه در میان دریا وکوه واقعه شده است این سلسله کوه های از غرب به شرق ودر محازی دریا کشیده شده اند . فاصله بین کوه ها ودریا ها در نقاط مختلف کم یا زیاد می شود و بواسطه تنگی فضا میان کوه و دریا این منطقه را تنگستان گفته اند بدیهی است که کلمه تنگسیر نیز در اصل اسم مکان مثل سردسیر، گرمسیر،بردسیروغیره اما این واژه به صورت عام به اهل تنگستان اطلاق می شود.
مسافران وگزارشگرانی که این منطقه را دیده اند ،درباره آن تظهار نظر هایی کرده ند مثلاً محمد ابراهیم کازرونی ،متخلص به نادری که در زمان محمد شاه قاچار (1250-1264)هـ ق مامور بررسی ومطالعه بنادر و جزایر خلیج فارس شده بود، در کتاب خود گفته بود (تنگستان بلوکی است که واقع است در جنوب صحنه دشتستان ودر شمال بلوک اهرم و خورموج ودر مشرق بندر بوشهر واقعه می باشد ... وضع وقوع تنگستان چنین است که کوهی متوسط در سمت شرق بوشهر به چهار فرسنگ بعد واقع است و قبله ی آن در جایًی به قدر ربع فرسنگ و در جایًی نیم فرسنگ گریو وماهور رملستان است و در قبله ی آن نیز بعضی اماکن به تنگستان است دوازده فرسنگ می شود.)
یکی دیگر از دیوانیان محمد شاه قاجار که ظاهراً یک افسر مهندس بوده واز طرف محمد شاه مامور تهیه گزارش از جنوب ایران شده وبه بوشهر،دشتی ،دشتستان و تنگستان سفر کرده بود در کتاب خود به نام سفرنامه از جنوب ایران نوشته است )مجملاًاین بلوک در وسط دریا و زنجیره ی کوهی که از شمال کشیده شده است به جنوب واقع است و از کوه های مزبور الی دریا ،مسافتی ندارد وبسیار تنگ است و کوه های مزبور نیز ارتفاعی ندارد لیکن بسیار مکان های مشکل دارد که صاف و راست به طور دیوار بریده شده است)در جایًی دیگر گفته است : هوایش بغایت گرم است واز تسمیه تنگنای آن عرصه ، پی به مسم‍ابرده می شود یعنی از اسم این بلوک می توان فهمید که چگونه تنگ است که مسمی به تنگستان شده است (ص 90-91)و حاکم بلوک مذکور ، عالیجاه باقر خان ولد مرحوم احمد شاه خان تنگستانی که از جمله طوایف پولادی است می باشد. مردم تنگستان به شجاعت و دلاوری شهره اند . رویداد های تاریخی بسیار مهم و آگاه وغم انگیز در این منطقه وجود داشته است . در هنگام حمله دوم دولت انگلیس به بوشهر دلاوران تنگستانی به فرماندهی باقر خان تنگستانی در بوشهر جانبازی های بسیار کردند در این جنگ نابرابرو تن به تن فرزند رشید باقرخان یعنی احمد خان تنگستانی شهید شد از آن پس تا زمان شهادت ریسعلی (1333هـ ق)و تاکنون تنگستان و تنگستانی به عنوان مظهر مبارزه و مقاومت در برابر نیروی بیگانه شناخته شده است . باقر خان تنگستانی دوم فرزند علی خان با انتشار روز نامه جنوب تهران در سال 1338 هـ ق مطابق با 1289 هـ ش به شدت با استبداد عصر قاجار و معاهده 1919وثوق الدوله به مبارزه پرداخت .
اما برای پی بردن به کلمه تنگسیر و تنگستان به نام دیگری توجه می کنیم به نام خنسیر(خنه سیر) خنه سیر، نژادی و قومی است در استان بوشهر که از روستای کری (KARRI ) و کلات تنگستان ساحلی تا روستای چاه پهن ، هدکان ‹‹هدکو›› لاور، بریکان ‹‹بریکو›› بالنگستان ‹‹گلستان›› و دهستان کبگان پراکنده است در روستای مرکزی استان نیز در محله جبری سکونت دارد . واژه خنه سیر را خنده سیر سیر خانه سیر، خنازیر نیز گفته اند که به نظر نمی رسد این وازه ها و معانی آن درست باشند و بعضی گفته اند :چون به واسطه ظلم وستم حاکم محلی یا بر اثر خشکسالی های مداوم خانه و کاشانه خود را ترک کرده وجلای وطن نموده اند آنها را خنه سیر خانه سیر نام نهاده اند البته این مطلب بعید هم به نظر نمی رسید .کلمه ‹‹خن›› و ‹‹خنه›› در فارسی و پهلوی به معنی خانه، سرا، جای باز و جای وسع است و بدون تردید کلمه ‹‹خنه سیر›› و ‹‹خنسیر›› به معنی جای وسیع است و چنان که می دانیم هر اندازه که از منطقه ساحلی و فاصله اندک بین کوه و دریا به طرف مشرق پیش برویم فضا وسیع ترمی شود تا آنجا که دیگر کوه دید ه نمی شود یا فقط دامنه های کم ارتفاع به نظر می آید . اگر این استدلال را بپذیریم می توان گفت که دو واژه تنگسیر و خنسیر متضادند . اولی به معنی جای کم عرض و دومی به معنی وسیع و عریض است . در آثار سیا حان و سفر نامه نویسان ، نام اصلی تنگستان را ‹‹تنگسیر›› نوشته اند اما بعد ها تنگستان را در معنی اهل تنگستان گفته اند . خنه سیر به معنی محل خانه نیز می باشد.
منبع : کتاب زیبایی های استان بوشهر
